شدت جریان الکتریکی در رعد و برق ممکن است بین ۱۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ آمپر باشد. تخلیه الکتریکی که از یک ابر به ابر دیگر و یا به زمین بوجود می‌آید، می‌تواند قلب انسان را از کار بیاندازد؛ شش‌ها را پاره کند و سبب سوختگی جدی در بدن شود. هوایی که نور برق از میان آن می‌گذرد به شدت گرم می‌شود. جریان الکتریکی شدید میزان حرارات هوا را در کانالی که برق از آن عبور می‌کند برای مدت یک میلی‌ثانیه تا ۳۰۰۰۰ درجه سانتی‌گراد بالا می‌برد. هوایی که بطور ناگهانی این میزان گرم می‌شود به سرعت منبسط شده و ضربه‌ای به هوای اطراف می‌زند و امواجی را با فشار بین ۱۰ تا ۳۰ اتمسفر به وجود می‌آورد.
بر اساس مطالعات و بررسی‌های به عمل آمده توسط متخصصین امر تعداد رعد و برق در هر لحظه در سراسر دنیا بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ بار می‌باشد. به عبارت دیگر حدود ۶۰۰۰ جرقه الکتریکی در هر دقیقه در دنیا زده می‌شود.

رعد و برق و صاعقه چگونه بوجود می‌آیند؟
بر اثر برخورد ابرهای دارای بارهای غیر هم نام، واکنش‎‌های الکتریکی شدیدی به صورت نور و صدای شدید بنام صاعقه یا رعد و برق تولید می‎گردد که با نور و صدای شدید همراه است. تغییرات سریع در وضعیت و شرایط جوی یکی از عمده‌ترین خطرات طبیعت محسوب می‌شود. این تغییرات گاه بسیار آرام و خزنده و گاه چنان سریع و آنی روی می‌دهند که فرصت عکس‌العمل مناسب و به موقع را به انسان نخواهد دادو مشاهده آسمانی صاف و آفتابی در صبحگاه، هرگز نمی‌تواند تضمینی برای پایداری هوا و سپری نمودن روزی خوب و خوش در کوهستان محسوب گردد.

تخلیه الکتریکی در زمان کوتاه و ولتاژ بسیار بالا در اثر برخورد ۲ توده هوا با بار مثبت و منفی موجب ایجاد صاعقه می‌شود. «صاعقه» یا «آذرخش» در اثر تخلیه الکتریسیته بین ابر و زمین اتفاق می‌افتد درحالی که تخلیه الکتریسیته «بین دو ابر» و یا در حالت خاص به تخلیه الکتریسیته «درون یک ابر بسیار بزرگ» تند نامیده می‌شود.

اگر مابین دیدن و شنیدن رعد، یک ثانیه فاصله باشد، فاصله رعد از شخص در حدود ۳۳۰ متر است (سرعت صوت). هر چقدر فاصله میان ما و کانون آذرخش کمتر بوده و جهت حرکت ابرهای خطرناک نیز به سمت ما باشد؛ با شرایط دشوارتری مواجه خواهیم بود.

برنامه های باشگاه ها و گروه های کوهنوردی موجود در سامانه بریم کوه را مشاهده فرمایید و در صورت تمایل برنامه گروه خود را به رایگان ثبت نمایید. سامانه بریم کوه
نشانه‌های شروع رعد و برق و صاعقه در کوهستان
نشانه‌های زیادی برای تشخیص شروع صاعقه و طوفان می‌توان در طبیعت مشاهده کرد که به شرح زیر هستند:

۱- جذب الکتریسیته، در تماس دست یا بدن با صخره‌ها و سنگ‌های تیز نوع خاصی از گزیدگی و برق گرفتگی ضعیف احساس می‌شود.
۲- استشمام بوی سیر مانند در هوا (به علت وجود گاز اوزون)
۳- مشاهده هاله نور آبی رنگ پیرامون اجسام فلزی یا نوک تیز
۴- شنیدن صدای وز وز در هوا
۵- مشاهده ابر گل کلمی شکل در آسمان (به ویژه ابر سندانی شکل)
۶- سیخ شدن موهای سر و بدن
۷- احساس نوع خاصی از گزش، خارش، سوزش و یا قلقلک نه چندان خوشایند در بخش‌هایی از پوست، که با لباس تماس مستقیم دارد مانند دکمه‌های فلزی، زیپ‌ها و سر زیپ‌های فلزی و …
۸- مشاهده جرقه‌های ریز یا شنیدن صدای آن جرقه‌ها در اثر تماس مستقیم بدن با لباس‌ها و یا اجسام فلزی
۹- احساس گزش یا گزیدگی بلافاصله پس از تماس دست یا بخشی از بدن با سنگ‌های تیز، میله‌ها، باتون، لوازم فنی، اجسام فلزی و …
۱۰- توجه به رفتار متفاوت پرندگان یا حیواناتی که در پیرامون ما قرار دارند (دقت داشته باشید فرار ناگهانی یا حرکت سریع آن‌ها به مناطق پایین دست؛ الزاماً جهت فرار از دست شکارچیان یا حیوانات وحشی نیست.)
۱۱- دریافت اختلال یا نویز خاصی روی تلفن‌های همراه، رادیو و …
۱۲- از کار افتادن ناگهانی دستگاه‌های الکتریکی و یا خراب شدن دائمی آن‌ها مانند: دستگاه جی‌پی‌اس (GPS)، دوربین عکاسی یا فیلم برداری، تلفن همراه، رادیو، پخش‌کننده‌های موسیقی نظیر MP3 Player، چراغ قوه، چراغ پیشانی و …

نشانه‌های صاعقه در کوهنوردی
حالات برخورد صاعقه به سه دسته‌ی زیر تقسیم می‌شود:

برخورد مستقیم
برخورد القائی در محل اصابت
جریان زمینی
آسیب‌های ناشی از برخورد مستقیم صاعقه در کوهنوردی
برخورد مستقیم صاعقه با انسان موجب ایجاد آسیب‌های بسیار جدی‌ جسمانی در افراد می‌شود که می‌توان از میان آن‌ها به موارد زیر اشاره کرد:

انقباض عضلانی ناگهانی، پارگی عروق، شوک و افزایش سموم بافت‌های بدن
آسیب عضلانی و نارسایی کلیه
وقفه در دستگاه تنفسی و قلب، انقباض عروقی (عرق سرد)
افزایش فشار خون بطور موقت
سکته قلبی، انسداد عروق و ترومبوز (بروز لخته‌های خونی در عروق)
آسیب ارگان‌های شکمی، پارگی طحال و کلیه (موارد نادر)
آسیب سیستم مغز و نخاع
آسیب روانی (شایع)
آب مروارید چشم
آتروفی عضلات
پارگی پرده گوش
با توجه به آسیب‌های جدی و گاها جبران ناپذیزی که برخورد مستقیم صاعقه سبب آن می‌شود، ضروری است که طبیعت‌گردان و کوهنوردان اصول ایمنی و راه‌های مقابله با صاعقه در کوهنوردی را فرا گیرند تا از صاعقه زدگی در کوهستان و طبیعت تا درصد زیادی در امان بمانند.

رنگ صاعقه نمایان‌گر چیست؟

درواقع رنگ صاعقه میزان حرارت آن را بیان می‌کند، رنگ بنفش خنک‌ترین و صاعقه سرخ داغ‌ترین نوع در کوهستان و طبیعت هستند. صاعقه در رنگ‌های دیگری نیز اتفاق می‌افتد که هر چه این رنگ به سرخ نزدیک‌تر باشد میزان دمای آن بیشتر است. علاوه بر درجه حرارت، رنگ صاعقه می‌تواند نشانه یک تغیرات آب و هوایی خاص نیز باشد که به شرح زیر هستند:

۱- بروز صاعقه آبی به معنی شرایط رگبار و تگرگ در کوهستان است.
۲- بروز صاعقه قرمز به معنی بارش باران است.
۳- بروز صاعقه زرد به معنی وجود گرد و غبار در هوا است.
۴- برزو صاعقه سفید به معنی خشکی و عدم رطوبت هوا است و اغلب باعث آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌شود.

اقدامات لازم هنگام مقابله با صاعقه در کوهنوردی
اگر در شرایط غیرمنتظره گرفتار شدید و حرکت،‌ خودش کاری غیر ایمن بود (مثلاً گروه در یک مکان مسطح و باز گیر افتاده بود) اعضای گروه می‌بایست با فاصله‌ی حداقل ۱۵ متری از یکدیگر، پخش شوند تا در صورت برخورد صاعقه با فردی، دیگران صدمه نبینند. حالت صاعقه را به خود بگیرید (نشستن به صورت چمباتمه بر روی یک عایق روی زمین و قرار دادن دست‌ها بر روی گوش و دور کردن کلیه‌ی اجسام فلزی و رسانای الکتریسیته و همچنین وسایل خیس از خود.). پاهای‌تان را کنار هم قرار بدهید و به صورت چمباتمه روی زیرانداز عایق‌تان یا یک عایق دیگر چندلا شده بنشینید. اشیاء نزدیک‌تان یا وسایل رسانای الکتریسیته را لمس نکنید.

مقابله با صاعقه در کوهنوردی

مقابله با صاعقه در فضای باز
۱ـ در زمان ایجاد صاعقه، از ایستادن در مناطق مرتفع همچون تپه، کوه یا روی ساختمان های بلند بپرهیزید.
۲ـ بعد از دیدن نور حاصله از رعد و برق تا شنیدن غرش آسمان حداکثر۳۰ ثانیه فرصت دارید تا خود را به منطقه ای امن برسانید. تا ۳۰ دقیقه بعد از شنیدن آخرین غرش در همان مکان بمانید.
۳ـ از پناه گرفتن زیر درختان بلند بپرهیزید، زیرا در اثر برخورد برق و حرارت حاصله از آن، امکان آتش سوزی یا دونیم شدن درخت وجود دارد.
۴ـ از سیم های برق هوایی (کابل های فشار قوی)، لوله ها یا سازه های فلزی، مخازن، شیشه ها، میله و حصار فلزی باغات و آب رودخانه فاصله بگیرید.
۵ـ از تجهیزاتی که هادی جریان الکتریسیته هستند همچون تراکتور، موتورسیکلت، دوچرخه و بیل های فلزی دوری کنید.
۶ـ اگر در جنگل هستید در صورت امکان از آن ناحیه دور شوید. در غیر این صورت زیر درختان کوتاه و تنومند پناه بگیرید.
۷ـ از قرار گرفتن در آلونک یا ساختمان های تک و منفرد در فضای باز خودداری کنید.
۸ ـ اگر در داخل قایق یا در حال شنا کردن هستید بلافاصله از آب خارج و بدن تان را خشک کنید.
۹ـ اگر در اتومبیل هستید از دست زدن به قسمت های فلزی خودرو اجتناب کنید. خودرو را در مکانی امن و به دور از درختان بلند پارک کنید. موتور را خاموش کرده، آنتن ماشین را پایین بکشید و از وسیله نقلیه خارج نشوید.
۱۰ـ هنگام صاعقه می توانید به ایستگاه مترو بروید.
۱۱ـ به محض شروع رعد و برق، موبایل خود را سریع خاموش و از بدنتان دور کنید. تلفن همراه روشن، یکی از قوی ترین و خطرناک ترین وسایلی است که در فضای باز، خطر برق گرفتگی را دوچندان می کند.

مقابله با صاعقه در فضای باز

وضعیت هوا در کوهستان یه یکباره تغییر می‌کند و ممکن است شما هرگز احساس نکنید که در یک ابر باردار گرفتار شده‌اید اما با غرّش انفجار گونه‌ی یک رعد که در نزدیکی‌ شما روی داده است، وضعیت روانی شما به سرعت تغییر خواهد کرد و منقلب می‌شوید. در این‌گونه شرایط، توان تفکر به شدت کاسته می‌شود و تنها آموخته‌های قبلی شما و آمادگی ذهنی‌ای که از قبل در خود برای مواجه شدن با صاعقه و رعد و برق ایجاد کردید، به کارتان می‌آید و واکنش‌های مناسب در ذهن‌تان مرور می‌شود.

واکنس افراد هنگام مقابله با صاعقه در کوهنوردی
به شدّت مضطرب و پریشان می‌شوند و حتی ممکن است دچار شوک نیز بشوند. به این افراد اطمینان خاطر بدهید که با انجام کارهایی ساده می‌توانند ایمن باشند. آن‌ها ممکن است کنترل خود را از دست بدهند و دست به انجام کارهایی بزنند که کل گروه را تهدید می‌کند. اطمینان این افراد به سرپرست یا فردی که پیش‌تر بواسطه‌ی اطلاعات و مهارت‌هایش، اطمینان سایرین را جلب کرده بیش‌تر است و نسبت به صحبت‌های سایرین که تنها سعی در آرام کردن شرایط با حرف‌هایی کلیشه‌ای دارند، واکنش منفی نشان می‌دهند. لذا بهتر است فرد با تجربه‌تر و دارای مهارت و دانش بیشتر مستقیماً با آن‌ها صحبت کند و شرایط را برای‌شان تفهیم کند.
افرادی هستند که هیچ‌گونه احساس خطری نمی‌کنند و به همان کاری که قبلاً می‌پرداخته‌اند، می‌پردازند. این افراد بیشتر در زمره‌ی کسانی قرار می‌گیرند که کوه‌نوردی یا طبیعت‌گردی را به صورت غیر حرفه‌ای انجام می‌دهند و به تجربیات شخصی خودشان (هرچند اندک) اکتفا می‌کنند. آن‌ها که معمولاً در ابرهای باردار و رعد و برق گیرنکرده‌اند یا اگر هم تجربه‌ای داشته‌اند، چندان جدی نبوده، با شوخی گرفتن قضیه جان خودشان را در معرض خطر جدّی قرار می‌دهند. شاید صحبت‌‌های منطقی با آن‌ها چندان سودمند واقع نیفتد اما از آن‌ها بخواهید که این کار را ولو هرچقدر که بیهوده می‌دانند صرفاً به خاطر همراهی با گروه انجام دهند. اکثر قریب به اتفاق این افراد وقتی شرایط خیلی جدّی می‌شود به گونه‌ای که قبلاً آن را تجربه نکرده‌اند، ترس و اضطراب جدّی در بر می‌گیردشان و چنانچه شما پیش‌تر برای توجیه فرد، خطرات صاعقه را بیشتر برای‌شان روشن کرده باشید، احتمالاً واکنش‌هایی همچون گروه اول از خود نشان می‌دهند. لذا هرگز این قبیل افراد را به خاطر خونسردی بیش از حدّشان پیش از شرایط بحرانی، فراموش نکنید و هرگز روی آن‌ها به عنوان فردی که می‌تواند در این شرایط به خوبی بیندیشد و کنترل خودش را از دست نداده حساب باز نکنید.

خلاصه اصول پیشگیری:
۱- درصورت امکان با شروع صاعقه درمکان های سرپوشیده مانند جان پناه یاکلبه های کوهستانی پناه بگیرید.۲- همواره برنامه کوه نوردی راطوری تنظیم کنید که بعد از ساعت ۱۱ صبح درمکان های مرتفع نباشید.

۳- هیچگاه چادرخود را به بلندترین درختان اطراف وصل نکنید.

۴- درصورت شنیده شدن صدای رعد حتی با وجود آسمان صاف،احتمال وقوع صاعقه بسیار زیاد است.سریعا خود را به مکان امن برسانید.

۵- سعی کنید درکوتاه ترین ارتفاع ممکن قرار بگیرد.در کوهستان اگر بالاتر از خط ارتفاع درختان قرار دارید بدان معناست که شما درمرتفع ترین مکان هستید. سریعأ خود را به ارتفاع پایین تر از درختها رسانده و در فضای بین درختان کوتاه پناه بیگیرید.

۶- وجود ابرهای تیره و افزایش باد خبر از قریب الوقوع بودن صاعقه است.

۷- می توان از جلیقه های ضد صاعقه استفاده نمود.

۸- درمکان های سرپوشیده به در،پنجره و اجسام فلزی نزد یک نشوید.

۹- دستگاه های الکتریکی خود را خاموش کنید.

۱۰- طناب هایی را که به همراه دارید بخصوص اگرخیس و مرطوب شده اند ،از خود دور کنید.

۱۱- تنها درمورد اورژانس از تلفن استفاده کنید. امواج به راحتی از تلفن عبور می کنند و آسیب ناشی از آنها شایع ترین علت صاعقه زدگی در مکان های سرپوشیده است.

۱۳- هیچگاه به یک خودرو تکیه نکنید.

۱۴- از دوچرخه یا موتور فاصله بگیرید.

۱۵- درکوهستان از رودخانه ها فاصله بگیرید چرا که آب هادی خوب جریان الکتریسیته است و می تواند جریان الکتریسیته را تا فاصلۀ زیادی از آب هدایت نماید.

۱۶- از درختها فاصله بگیرید.

۱۷- از هرگونه فلز فاصله بگیرید .حتی درصورتی که وسائل فلزی باخود دارید آنهارا ازخود دور کنید.از نرده های فلزی فاصله بگیرید.

۱۸- از چوب دستی فلزی استفاده نکنید.

۱۹- یکی از علائم مهم آغاز صاعقه راست شدن موهای بدن یا احساس گزگزومورموردرپوست است دراین حالت سریعاَ برروی زمین نشسته ،دولا شوید .هرگز به طور مستقیم بر روی زمین دراز نکشید.

۲۰- درصورتی که داخل مکان یا یک خودرو پناه گرفته اید تا نیم ساعت پس از شنیدن آخرین صدای رعد و برق از آن مکان خارج نشوید.

۲۱- در این شرایط ازتجمع به دور هم خوداری نمایید.