کویر لوت، کویر گرم کهن
خیلی از افراد دنیا، برای لذت بردن از طبیعت ناب و سر سبز، تماشای دریا، قدم زدن در ساحل سرخ، تماشای ستاره در شب‌های کویری باید به چند کشور متفاوت سفر کنند تا به خواسته‌هایشان دست پیدا کنند. اما در ایران کافیست به شهرهای دیگر سفر کنید!
کدام نام درست است؛ کویر لوت یا بیایان لوت؟!
قبل از هرچیزی باید بدانید کویر با بیابان فرق دارد. به منطقه‌ای که پوشیده از نمک و املاح معدنی باشد، کویر می‌گویند. معمولاً کویرها در گذشته‌های دور بستر دریا بوده‌اند که در مرور زمان، آب‌ها تبخیر شده‌اند و تنها نمک آنها باقی مانده است. مناطق کویری معمولاً بارشی را به خود نمی‌بینند. به همین دلیل فاقد هرگونه حیات جانوری و نباتی هستند.
بیابان، شرایط اقلیمی بهتری از کویر دارد و گاهی بارندگی در آن صورت می‌گیرد به همین دلیل دارای پوشش گیاهی بسیار محدود و خاص است. جانورانی که نسبت به کم آبی مقاومت خوبی دارند، در منطقه بیابانی می‌توانند به طور فصلی زندگی کنند.
با این توضیحات دشت لوت، بیابان طلقی می‌شود که قسمتی از آن که در جنوب شرقی واقع است، جغرافیای کویری دارد.
کویر لوت کجاست؟
کویر لوت منطقه بسیار وسیع و پهناوری در قسمت جنوب شرقی ایران می‌باشد که در بین استان‌های خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان واقع شده است. در شرق آن گسل نهبندان و در غرب آن گسل نای قرار گرفته است؛ یعنی این بیابان در میان این دو گسل قرار دارد. اگر بخواهید وسعت بیابان لوت را بهتر درک نمایید، باید بدانید که طول آن به حدود ۹۰۰ کیلومتر و عرض آن به حدود ۳۰۰ کیلومتر می‌رسد.
همانطور که اشاره شد، کویرها قبلاً بستر دریا و دریاچه بوده‌اند که به مرور آب‌ها تبخیر شدند. طبق گفته باستان شناسان و زمین‌شناسان؛ کویر لوت در گذشته‌های دور دریایی به نام تیس بوده است که به سرنوشت مابقی کویرها، یعنی تبخیر آب و باقی مانده املاح و نمک، دچار شده است. امروزه کویر لوت در بین وسیع‌ترین کویرهای جهان، جایگاه ۲۷ام را کسب کرده است.
بخش‌های مختلف کویر لوت
به طور کلی وسعت کویر لوت حدود ۴۰ هزار کیلومتر مربع می‌باشد. از این مساحت حدود ۷۰ درصد آن در استان کرمان قرار دارد. خوب است بدانید؛ کویر لوت به سبب وسیع بودنش به سه قسمت کویر لوت شمالی، کویر لوت مرکزی و کویر لوت جنوبی تقسیم شده است که در این بین، بخش مرکزی آن از وسعت بیشتری برخوردار است.
لوت شمالی
این منطقه از عناصر ریگ، شن و ماسه تشکیل شده است و حد جنوبی آن را بریدگی‌های نامنظم مشرف به چاله «رود شور بیرجند» تشکیل می‌دهد. خوب است بدانید؛ ناهمواری‌های ماسه‌ای به شکل سفره‌های ماسه‌ای در آن وجود دارد که ارتفاعش در شمالی‌ترین نقاط به ۱۰۰۰ متر می‌رسد و با پیشروی به سمت جنوب، از ارتفاع آن تا ۵۰۰ متر کاسته می‌شود. آنچه که در این منطقه بیش از همه‌چیز جلب توجه می‌کند، کوه‌ها و تپه‌های رسوبی و آتشفشانی است که سبب بروز زلزله‌های متعددی در لوت شمالی شده‌اند.
لوت مرکزی
شگفت انگیزترین قسمت دشت لوت، لوت مرکزی محسوب می‌شود. در قسمت‌های شرقی لوت مرکزی، تپه‌ها و توده‌های عظیم و به هم پیوسته ماسه‌ای قرار گرفته و سطح قابل توجهی از لوت را به عرض متوسط ۵۲ کیلومتر و طول متوسط ۱۶۲ کیلومتر پوشانده است. بخشی از ناهمواری‌های لوت مرکزی دارای پوشش گیاهی بوده و بخش غربی آن فاقد پوشش گیاهی است. در لوت مرکزی به صورت پراکنده، کویرهای نمکی و گچی مشاهده می‌شود که از جمله آن می‌توان به چاله «ملک محمد» در غرب «ریگ یلان» اشاره کرد.
لوت جنوبی
اینجا همان مکانیست که نسبت به مابقی پر بارتر است، زیرا غنی‌ترین پوشش گیاهی منطقه را دارد و همینطور آثار باستانی از برپایی تمدن در آن یافت شده است. لوت جنوبی از نظر ژئومورفلوژی (اشکال ناهمواری‌های زمین) به چند بخش مجزا تقسیم می‌شود:
دشت سر: به عرض ۵ تا ۱۰ کیلومتر به صورت نواری سطح آن از ماسه، لای و نمک پوشیده شده است.این منطقه که در منابع خارجی از آن با عنوان هامادا یاد شده است، از سنگ‌های بزرگ و کوچکی پوشیده شده که در نگاه اول تصور می‌کنید توسط افراد ماهر ساخته شدند و کنار هم قرار گرفتند. اما همه این‌ها معجزه‌ی طبیعت است بدون دخالت بشر! به همین دلیل به دشت سر، سنگ‌فرش بیابان نیز گفته می‌شود.
فرسایش باد، تغییرات شدید دما و فرسایش آب‌های جاری باعث به وجود آمدن همچین شمایلی در منطقه شده است.
کلوت‌ها: محلی‌ها به خندق‌های عمیق و هرم‌های ماسه‌ای جنوب کویر لوت «کلوت» می‌گویند. کلوت با فرسایش خاک با رود شور و بادهای سریع سیستان و بلوچستان اتفاق می‌افتد و به عنوان پدیده‌ای بی نظیر در دنیا شناخته شده می‌شود. “رود شور” در مرطوب کردن دیواره این کلوت‌ها اثر کافی داشته و فرسایش‌های آنها را تسهیل می‌کند.
از لحاظ جغرافیایی منطقه، کلوت‌ها در ۴۳ کیلومتری شهداد و ۲۴ کیلومتری ده سیف قرار دارد؛ یعنی در مساحتی به عرض متوسط ۸۰ کیلومتر و طول متوسط ۱۴۵ کیلومتر تشکیل شده‌اند. در فاصله کلوت‌ها زمین پوشیده از ماسه بادی است و در نقاطی که ماسه بادی نیست زمین از نوع رس ملائی است.
جالب است بدانید؛ مهم‌ترین بادی که دیواره‌های کلوت‌ها را فرسایش می‌دهد، بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است.
تپه‌های ماسه‌ای: بخش خاوری لوت مرکزی پوشیده از تپه‌های ماسه‌ای است. وسعت این منطقه در حدود ۵۰ هزار هکتار است. یکی از شگفتی‌های این منطقه ارتفاع بلند و شکل منحصر به فرد برخی از این تپه‌ها است. به طور متوسط ارتفاع برخی از این تپه‌های هلالی به ۵۰۰ متر می‌رسد.
جاذبه‌های طبیعی کویر لوت
کلوت‌های شهداد
کلوت‌ها از شگفتی‌های طبیعی کویر به شمار می‌روند. آنها مانند ساختمان‌های بلندی هستند که در دل کویر خودنمایی می‌کنند. باید بدانید کلوت پدیده‌ای طبیعی و جغرافیایی می‌باشد که در اثر فرسایش و تلاقی آب و باد تشکیل می‌شوند و تنها در بیابان‌ها رخ می‌دهد. بیابان لوت نیز از این پدیده اعجاب برانگیز طبیعی بهره‌مند است. در قسمت غربی شاهد کلوت‌های شهداد هستیم که هزاران سال قدمت دارد.
برای رسیدن به کلوت‌های شهداد، باید خود را به کرمان برسانید و از آنجا راهی شهداد شوید. از شهداد تا ابتدای منطقه کلوت‌ها ۴۵ کیلومتر راه در پیش دارید.
برای اینکه از هرگونه اتفاق ناگوار جلوگیری کنید، حتماً با لیدر و افراد راه بلد هماهنگ کنید. کویر همانقدر که زیباست، همانقدر ترسناک و خطرناک نیز هست! به همین دلیل منطقه کلوت‌های شهداد به سه بخش سبز، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود. منطقه سبز برای بازدید عموم آزاد است. منظور افراد خبره‌ای که تجربه کویرگردی دارند. در مناطق نارنجی و قرمز امکان ورود بدون کسب مجوز امکان پذیر نیست. برای حفظ امنیت بیشتر توصیه می‌شود در فصل پاییز یا بهار به بخش سبز، سفر کنید.
آدرس شهداد: استان کرمان، جاده کرمان به ماهان، خروجی شهداد
تنگه رتیل
یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی دشت لوت، تنگه رتیل است که در ۱۳۰ کیلومتری شهداد قرار گرفته است. بارش‌های طبیعی، آب‌های رود شور، خشک رود و کال لوت باعث پرآبی این منطقه شده است. از طرفی به دلیل فرسایش زیاد خاک در این منطقه منجر به تشکیل دیواره‌های بلند با اشکال هندسی مختلف گردیده است.
تمام این عوامل سبب شده که محیط آن مناسب رشد حشرات مختلف باشد. مهم‌ترین حشره‌ی این منطقه رتیل خورشیدی یا شتر نام دارد که سم کشنده دارد!
رود کال شور
تصور جریان رود در کویر کمی مشکل است. اما اگر بدانید رود اسیدی است، شاید کمی بیشتر با عقل جور دربیاید! رودشور رودخانه‌ای فصلیست که در کویر لوت جریان دارد. زمستان و اوایل بهار، اگر به این منطقه سفر کنید، حتماً رودشور را می‌بینید. وجود اسید در آب باعث به وجود آمدن کلوت‌ها و نبکاها می‌شود، زیرا که آب، خاک را چسبنده می‌کند و به کمک دیگر عوامل طبیعی نظیر باد و فرسایش خاک، در گذر زمان این شاهکار خلقت به وجود می‌آید.
نبکا
یکی از جاذبه‌های منحصر به فرد کویر لوت، نبکا یا گلدان‌های طبیعی است. نبکاها پدیده طبیعی هستند که در اثر فرسایش خاک به وجود می‌آیند. در بخش‌هایی که گیاه می‌روید، به وقت وزش باد، نواحی دور گیاه از جابه‌جایی خاک مصون می‌مانند. به مرور شاهد دیوارهای بلندی در زیر گیاهان می‌شویم که به آنها نبکا می‌گویند. پدیده‌ای که عین گلدان طبیعی برای گیاهان کویری است.
گندم بریان
گندم بریان به دلیل گرمای زیاد، در آن هیچ جانور و یا گیاهی نمی‌تواند زیست کند. منطقه گندم بریان وسعتی بالغ بر ۴۵۰ کیلومتر مربع دارد که دمای آن در روزهای تابستان به ۷۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، این منطقه یکی از صعب العبورترین مناطق جهان به شمار می‌آید و ورود به آن غیر ممکن می باشد.
کویر لوت؛ گرم‌ترین نقطه‌ی سیاره‌ی زمین!
طبق مطالعاتی که در رابطه با گرم ترین نقطه زمین انجام شده است، در طی سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۰۴، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹، کویر لوت به عنوان گرم ترین نقطه زمین اندازه‌گیری شده است. در سال ۲۰۰۵ گرم‌ترین رکورد دما در تمام زمین را کویر لوت با دمای ۷۰.۷ به ثبت رسانده است؛ اما باید بدانید دما همیشه نسبی و متغیر است. بنابراین نمی‌شود ادعا کرد برای همیشه کویر لوت میزبان بیشترین دما بر روی زمین بوده است.
پوشش گیاهی و جانوری دشت لوت
رشد گیاه در کویر، خیلی امیدوارنه نیست؛ اما با اینحال نبکاها میزبان درختچه‌های گز هستند؛ البته جای نگرانی برای ادامه حیات آنها وجود دارد. اگر از میزان آب سفره‌های زیر زمینی کم شود، خیلی زود این درختچه‌ها خشک می‌شوند و به دلیل باد شدید از ریشه در می‌آیند و در نهایت شاهد تخریب نبکاها می‌شویم. خوب است بدانید بلندترین نبکا جهان با ارتفاع ۱۲ متر که به ثبت یونسکو درآمده است، در کویر لوت می‌باشد.
با این که کویر از آب و هوای سخت و بسیار گرمی برخوردار است، محل زندگی جانوران و جانداران بسیاری می‌باشد، از این جانوران می توان به خرگوش، چک کاکلی، روباه شنی، گربه شنی، مگس گیر، شتر مار، مار جعفری، دم سیاه، عقرب طلایی، شاهین، سارگپه، جبیر و عقرب سیاه اشاره کرد. البته شایان ذکر است در منطقه گندم بریان هیچ موجود زنده ای یافت نمی‌شود!
شب کویر لوت؛ بهشت ستاره شناسان!
چه کسی است که تعریف شب‌های محسور کننده کویر را نشنیده باشد؟! ستاره‌ها جوری در شب‌های کویر لوت خودنمایی می‌کنند، که برای ساعاتی فراموش می‌کنید بر روی زمین هستید! خودتان را نزدیک به آسمان حس می‌کنید، انگار اگر دستتان را دراز کنید، حتماً یک ستاره می‌چینید! به همین دلیل برای افراد اهل نجوم یا دوستداران ستاره‌ها این مکان، رفتن به بهشت محسوب می‌شود.
در مورد دما نیز باید بگوییم، اختلاف دمای شب و روز بسیار زیاد است، زیرا عوامل حفظ دما در کویر وجود ندارد. گیاهان معمولاً باعث تعدیل هوا می‌شوند که کویر فاقد پوشش گیاهی است. دومین مورد وجود شن و ماسه است. شن و ماسه در خودشان هیچ دمایی را حفظ نمی‌کنند. بنابراین به محض اینکه خورشید غروب می‌کند، آنها نیز رو به خنکی می‌روند.
دریاچه در وسط کویر؛ پدیده‌ای باورنکردنی!
وجود رود در کویر لوت، به اندازه کافی تعجب برانگیز بود، تا اینکه در سال ۱۳۹۸ بر اثر بارندگی و سیل منطقه؛ باعث به وجود آمدن دریاچه‌ای در منطقه شهداد شد و تعجب همه را به دنبال داشت. این دریاچه فیروزه‌ای، بی‌شک مانند یک نگین در بیابان خاکی رنگ می‌درخشد.
این دریاچه به عنوان “جوان نمکسر” خوانده می‌شود که در زمان تشکیل شدن، بخش وسیعی از جاده نهبندان به شهداد را در زیر خود فرو برده است. به همین دلیل امکان تردد از این جاده وجود ندارد. گویی طبیعت، دخالت بشر را نتوانست تاب بیاورد و خودش اقدام به بازیابی محیط کرد!
نکات تفریحی و ایمنی در سفر به کویر لوت
تماشای جاذبه‌هایی که در بالا ذکر کرده‌ایم از جذاب‌ترین تفریحات در لوت محسوب می‌شود. اگر با گروه‌های کویرگردی راهی شوید، شاید سافاری و شترسواری نیز نصیبتان شود.
اما نکته‌ای که باید همیشه حواستان به آن باشد، این است که برای تفریح حتماً با تورهای معتبر بروید. افرادی که مسئولیت‌پذیر هستند؛ هم نسبت به شما، هم نسبت به کویر!
یادتان باشد، کویر با کسی شوخی ندارد!. تا حالا شاهد گم شدن افراد زیادی بوده‌ایم که خیلی از آنها کویرگردهای حرفه‌ای بوده‌اند؛ بنابراین بدون داشتن اطلاعات، تجربه و همینطور تجهیزات کافی، فکر سفر به کویر به سرتان نزند.
منبع :
تعداد بازدید:202
