قلعه بابک؛ شکوه و پابرجایی خودش را مدیون تلاشهای بابک و افراد سپاهش است. امروزه قلعه بابک به مکانی تاریخی و گردشگری تبدیل شده است که علاقهمندان به تاریخ و طبیعت را از سرتاسر ایران و جهان به سمت خود فرا میخواند.
برای آگاهی بیشتر از داستان زندگی بابک خرمدین و معماری استراتژیک قلعه؛ همراه ما در مجله ستاره شرق باشید.
قلعه بابک کجاست؟
هر چند به آن قلعه بابک تبریز هم میگویند ولی این دژ مستحکم و غیر قابل نفوذ دلاور ایرانی در تبریز نیست. در واقع قلعه بابک در استان آذربایجان شرقی و در فاصله ۵۰ کیلومتری شهرستان اهر و همچنین ۲۰۰ کیلومتری شهر تبریز در ارتفاع حدود ۲,۳۰۰ تا ۲,۷۰۰ متری از سطح دریا بر فراز کوه شهر کلیبر قرار دارد و درههایی به عمق ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر اطراف آن را احاطه کردهاند.
برای رفتن به کلیبر نیز باید باید از تبریز راهی اهر شوید و پس از آن، ۶۰ کیلومتر دیگر بهطرف شمال بروید تا به کلیبر برسید. در مسیر تابلوهای راهنما وجود دارد که به کمک آنها میتوانید مسیر قلعه را پیدا کنید. کمک گرفتن از مردم بومی هم گزینهی همیشه روی میز است! اما امروزه با وجود برنامههای مسیریابی متعددی که وجود دارد؛ بعید میدانم نیازی به پرسوجوی میدانی باشد.
مسیر دسترسی قلعه بابک
برای تمام دوستداران کوهنوردی و طبیعتگردی مژده داریم! زیرا مسیر دسترسی به قلعه بابک، حتماً نیاز به پیادهروی دارد؛ اما مسیر سختی نیست که فقط کوهنوردان بتوانند آن را پیمایش کنند. تمام افرادی که حتی اهل ورزش نیستند به راحتی با کمی قدم زدن در دل طبیعت و مسیرهای مشخص شده، خودشان را به بالای قله و مرکز قلعه میرسانند. برای اینکار سه مسیر وجود دارد. هر سه مسیر در نهایت به ورودی قلعه بابک میرسد، زیرا قلعه تنها یک راه ورود دارد! شما میتوانید بر اساس موقعیت مکانی خودتان، بهترین و نزدیکترین مسیر را انتخاب کنید.
مسیر اول
معمولترین راه صعود به قلعه از سمت هتل بابک است. مدت زمان پیمایش حدود ۳ ساعت تخمین زده شده است که در این مدت شما ۱۰۰۰ پله را رو به بالا طی میکنید.
مسیر دوم
در سه کیلومتری کلیبر، کمپ گردشگری قلعه دره سی قرار دارد. تا این کمپ با ماشین شخصی میتوانید بروید، از آنجا به بعد با پای پیاده، مسیر هیجان انگیز گذر از درهها را در پیش گیرید. در ادامه به گذرگاه اصلی پلکانی قلعه بابک میرسید. پیمودن این راه نیز در حدود ۳ ساعت زمان میبرد.
مسیر سوم
اگر از کلیبر به سمت هتل بابک راه بیفتید، ۶ کیلومتر پس از هتل، مسیری فرعی در سمت راست جاده خواهید دید که برای عبور از آن باید از ماشینهای آفرود استفاده کنید. این مسیر را ادامه دهید تا به کمپ عشایر برسید؛ از آنجا به بعد باید برای یک پیادهروی یک ساعته آماده باشید تا به گذرگاه قلعه برسید.
یادتان باشد میتوانید از عشایر، محصولات لبنی و صنایع دستی خریداری کنید. با این کار به اقتصاد آنها کمک کردهاید و برای خودتان نیز محصول باکیفیت تهیه نمودید. حتی اگر آنها راضی بودند پیشنهاد میکنیم یک شب، در سیاه چادر سپری کنید تا لذت زندگی عشایری را نیز در کنار بازدید از قلعه، تجریه کنید.
موقعیت استراتژیک قلعه بابک؛ عامل اصلی پیروزی خرمیان
قلعه بابک که بهعنوان دژ بابک، به قلعه جمهور نیز شناخته میشود، بعد از یک کوهپیمایی سخت در دسترس قرار میگیرد. حالا تصور کنید قرنها قبل نفوذ به این قلعه چه کار سختی بوده است! نه تنها موقعیت جغرافیایی و مسیر صعب العبور قلعه، مانع از رسیدن دشمن میشد؛ بلکه بابک خرمدین به عنوان فرمانده کارآمد به مدت بیست سال، با درایت در فرماندهی مانع از نفوذ هر عامل بیگانهای به محیط قلعه شد.
طبق داستانهایی که از رشادت این سردار ایرانی تعریف میکنند؛ گویا سربازان بابک فقط بیست نفر بودند؛ اما توانستند لشگر ۱۰۰ هزار نفری را از پا درآورند! عامل پیروزی آنها علاوه بر درایت و دلاوری، موقعیت قلعه بود.
در هر ۴ جهت قلعه برج دیدهبانی وجود داشت و از آنجایی که در ارتفاعی بالاتر از محیط اطراف بود، به راحتی به کل منطقه تسلط داشتند و حرکت هر جنبندهای از چشمهای تیزبین آنها دور نمیماند. از طرفی نیروهای مهاجم باید از پایین به آنها با ابزار جنگ آن زمان، یعنی تیروکمان حمله میکردند، که مسلماً احتمال خطا بسیار بالا میرفت و آنها بیشتر مورد هجوم تیر از سمت قلعه قرار میگرفتند و کشته میشدند.
اینها همه حکایت از درایت سازندگان قلعه دارد که هزاران سال قبل چطور توانستند در همچین ارتفاعی، با چنین بینش و دانش جنگی، اقدام به ساختن قلعه کنند!
پایان زندگی بابک؛ پایان زندگی قلعه!
بابک و گروهش که به سرخ جامگان معروف بودند، محل اصلی فعالیتهایشان همین قلعه بود. آنها بیش از ۲۰ سال به مخالفت و مبارزه با خلفای عباسی مشغول بودند و توانستند بر قسمت بزرگی از آذربایجان مسلط شوند. بابک سرانجام در جنگی که با سردار افشین داشت، در سال ۲۱۶ شکست خورد و در نهایت دستگیر شد. او سالها با خلفای عباسی جنگید و آنها هیچگاه نتوانستند بر وی پیروز شوند. به همین دلیل افشین گویا برای خلفای عباسی کار میکرد و با وجود ایرانی بودن، با کلک و نیرنگ بابک را دستگیر و بعد از قطع کردن دست و پایش وی را اعدام میکند.
در افسانهها اینطور گفته میشود که این سردار ایرانی پس از قطع دست راستش، با دست دیگر خون دست قطعشدهاش را بر چهره خود میمالد. وقتی علت این کار را جویا میشوند، او پاسخ میدهد که با این خون، صورت خود را سرخ کردم تا تصور نکنی که زردی رنگ صورتم بهخاطر ترس از مرگ است. بعد از مرگ بابک، آوازه رشادتهای خودش و یارانش فقط به آذربایجان محدود نشد و ماجرای قیام خرمدینان بهشکل افسانههای جذابی از هند تا قلمرو رومیان و… گسترش یافت.
زمانی که بابک در بند اسارت بود و به سمت معتصم عباسی برده میشد؛ طبق گفته تاریخ شناسان؛ سپاه خلفای عباسی به قلعه حمله میکند و آن را به آتش میکشند. اینگونه بعد از بابک، رونق و آبادی از قلعه رخت بر بست.
امروزه هر سال در تاریخ ۱۵ تیر، دوستداران فرهنگ و تاریخ اصیل ایران در قلعه گرد هم جمع میشوند تا یاد و خاطره بابک خرمدین را زنده نگاه دارند. هرچند که معتقدند تاریخ دقیقی از تولد و مرگ وی وجود ندارد؛ اما طبق داستانها این روز، سالروز تولد بابک است. این رسم از سال ۱۳۷۹ رواج پیدا کرد و تا قبل از شیوع بیماری کووید ۱۹ ادامه داشت.
معماری قلعه بابک؛ حیرت آور از هزاران سال قبل تا الان
قلعه بابک یا قلعه بذ، تنها یک ورودی دارد. جالب است که بعد از وارد شدن به قلعه، بیش از ۱۰۰ متر باید از مسیر باریکی که تنها یک نفر میتواند از آن گذر کند، بگذرید تا به فضای اصلی برسید. این یک استراتژی جنگی بود.
ساختمان قلعه در ۳ طبقه ساخته شده که این طبقات درست بعد از ورودی اصلی قرار دارند. یک تالار بزرگ دارد که دور تا دور آن ۷ اتاق وجود دارد. این اتاقها به تالار میانی قلعه راه دارند. در بخش شرقی دژ هم میتوانید اتاقها و آبانبارهای دیگری را ببینید. جالب است که سقف همه این آبانبارها به صورت گهوارهای و جناقی با ملات ساروج نافوذناپذیر ساخته شدهاند. آب انبارها، در فصل پاییز و زمستان پُر از برف و باران میشوند؛ بنابراین منبع خوبی برای دسترسی به آب در فصل تابستان هستند. اگر قلعه محاصره میشد، این آبانبارها مهمترین منابع آبی ساکنان قلعه محسوب میشدند.
البته برای اینکه دیدهبانی مسلطی داشته باشند؛ در چهار طرف قلعه و در تکیهگاههای طبیعی دیوارههای کوه، چهار جایگاه دیدهبانی بهشکل نیمه استوانه ساخته شده بود تا سربازان کیلومترها دورتر را زیر نظر داشته باشند.
در قسمت شمال غربی، بخشهایی از دل خاک سرک کشیدهاند و از روی همین نشانهها میتوانید متوجه شوید که موقعی در این محل، پلکانی سنگی وجود داشته است که در حال حاضر اثری از آنها باقی نمانده است. تنها همین بخشهای بیرون زده از دل خاک، حاکی از وجود پلکانهای سرتاسری در این نقطه است. این پلهها تنها راه صعود به بخشهای مرتفعتر قلعه بود.
قدمت قلعه باستانی بابک
با توجه به نوع مصالح به کار رفته در ساخت قلعه، آن را به دوره ساسانیان و اشکانیان نسبت میدهند. البته باستان شناسان معتقدند از اول به این صورت نبوده و تا چند قرن قبل، بخشهایی نیز به آن الحاق شده است. اینطور بنظر میرسد بابک خرمدین، آن را تعمیر کرده و بخشهایی نیز به آن اضافه کرده است. واقعاً حیرت آور است با گذشت ۱۲۰۰ سال، هنوز بخشهایی از قلعه پا برجاست. با توجه به ساختار قلعه، آن را یک سازه دفاعی میدانند.
البته این قلعه در قرن شش و هفتم نیز مورد استفاده قرار گرفته است. دلیل این ادعا، کشف اشیایی نظیر سفالینههای نقاشی شده و لعابدار است. البته تعداد سکه مسی که به دوره اتابکان میرسد نیز در آنجا یافت شده است. متأسفانه نقوش و نوشتههای روی سکه قابل خواندن نیستد. به همین علت مشخص نیست افراد به چه علت سکهها را در قلعه پنهان کرده بودند!
بهترین زمان سفر به قلعه بابک
فصل بهار، به دلیل اعتدال هوا، پیمایش پلهها و حتی وضوح منظره روبهروی قلعه، بیشتر است. البته در فصل تابستان اگر تابش مستقیم آفتاب اذیتتان نمیکند؛ همین ویژگیها را دارد. اما با سرد شدن هوا؛ شروع باران و مه دیگر زمان خوبی برای گشت و گذار نیست و فقط احتمال خطر افزایش مییابد. شاید آخر ماه مهر، آخرین زمان مناسب سفر به این قلعه پر از رمز و راز باشد.
در سفر به قلعه بابک از چه مکانهایی دیدن کنیم؟
قلعه بابک در نوک قله قرار دارد؛ اما وقتی تا آنجا رفتید، میتوانید گشت و گذاری در شهرهای اطراف داشته باشید. از قلعه بابک تا تبریز، ۳ ساعت فاصله دارد که پر از مکانهای گردشگری نظیر باغ ایل گلی، بازار تبریز، موزه قاجار، خانه مشروطه، مسجد کبود و… است.
وضعیت اقامتگاه قلعه بابک به چه صورت است؟
در نزدیکی قلعه امکانات رفاهی و اقامتی نیز وجود دارد. اگر میخواهید در اطراف قلعه اقامت داشته باشید، کمپ دره سی، هتل بابک و کمپ ائل بوردی برای شما مهیاست. در کلیبر نیز هتل آنزا، هتل پارادایس و هتل بزرگ کلیبر نیز آماده پذیرایی از گردشگران است. از امکانات رفاهی این منطقه سرویس بهداشتی، بوفه و فروشگاه کوچک و آب آشامیدنی میتوان نام برد.
سفر به خیر!
قلعه بابک و داستان زندگی افراد حاضر در آنجا را از هزاران سال قبل، مورد بررسی قرار دادیم. امروزه این مکان به ثبت اداره میراث فرهنگی رسیده است تا تمام تلاش خودشان را برای حفظ این یادگاری ارزشمند انجام دهند.
واقعاً گام نهادن بر روی نقطهای که هزاران سال قبل محل تجمع افراد دلاور و رشیدی، بوده است، حس خاصی دارد؛ مخصوصاً که در دل کوه و منظرهای فوق العاده از طبیعت را در بر دارد.
برای کمپ کردن در سفر به قلعه بابک، حتماً چک لیست لوازم کمپینگ را بررسی کنید تا چیزی را از قلم نیندازید تا خدای نکرده با مشکلی مواجه نشوید.
منبع :
تعداد بازدید:208