ماسوله؛ معروف‌ترین روستای پلکانی ایران

قدم زدن در بین خانه‌های قدیمی، کوچه‌های باریک که هیچ وسیله نقلیه‌ای در آن تردد ندارد، قطعاً یادآور دوران خوب و باصفای قدیم خواهد بود. هر گامی که برمی‌دارید، قدمی است بر دل تاریخ! زیرپاهای شما، سقف خانه‌ی دیگری است و این چرخه؛ پله به پله ادامه پیدا می‌‎کند. در حدی که از اول روستا تا انتهای آن چیزی در حدود ۱۲۰ متر تغییر ارتفاع وجود دارد.
 

ماسوله کجاست؟

 

ماسوله شهری تاریخی و گردشگری در استان گیلان از توابع بخش سردار جنگل شهرستان فومن می‌باشد. در منطقه جنوب غربی استان گیلان و در فاصله ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۶۰ کیلومتری شهر رشت، واقع شده است.  این شهر از سمت شمال به شهرستان ماسال، از سمت جنوب به طارم علیا در استان زنجان، از سمت شرق به جلگه شهر فومن و از سمت غرب به شهرستان خلخال در استان اردبیل می‌رسد. 

فاصله مرکز ماسوله تا مرز استان زنجان حدود ۲ کیلومتر  تا محدوده استان اردبیل یعنی منطقه گیلوان، حدود ۱۰ کیلومتر است.

شهر امروزی ماسوله شامل مجموعه معماری سنتی ازرشمندی است که در ژرف طبیعت رشته کوه‌های سرسبز با وسعتی معادل ۱۰۰ هکتار در مختصات جغرافیایی ۴۸ درجه، ۵۹ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه، ۹ دقیقه عرض شمالی قرار دارد.

 

تاریخچه روستای ماسوله

روستای ماسوله قدیم که با نام «کهنه ماسوله» نیز شناخته می‌شود، در فاصله پنج کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال و ۶ کیلومتری شمال غرب شهر فعلی ماسوله قرار گرفته است و سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است.

هیئت پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان، برای نخستین بار در سال ۱۳۷۴ کاوش‌های باستانی را در این منطقه آغاز کرد.

با توجه به یافته‌های باستان شناسان از معادن آهن و کوره ذوب فلزات، مشخص است که کهنه ماسوله از قرن پنجم تا هشتم هجری از مراکز مهم ایران در حوزه فلزکاری به شمار می‌آمده است. کهنه ماسوله در شهریور سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به دلیل کشف سفال‌های آبدار با رنگ‌های متنوع که منصوب به دوره سلوجی بودند، به ثبت رسید. این سفال‌ها نشان از اهمیت و اعتبار تاریخی ماسوله می‌دادند؛ اما مردم کهنه ماسوله بعد از مدتی به ماسوله فعلی کوچ کردند و دلیل آن هم از نظر برخی محققان، زلزله‌ی بزرگ در سال ۸۹۰ هجری بوده است.

البته طاعون در سال ۹۴۰ هجری قمری هم یکی دیگر از دلایل کوچ مردم روستا، به شمار می‌آید. در هر صورت، می‌شود نتیجه گرفت، ماسوله‌ی کنونی از قرن هشتم هجری یا چهاردهم میلادی، میزبان ساکنان مختلفی بوده است.

بعد از جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از قحطی، این روستا بیشتر جمعیت خود را از دست داد و همچنین بازار داد و ستد، چرم ماسوله و صنایع فلزی از رونق افتادند و رو به نابودی پیش رفتند. ماسوله زمانی نقطه اتصال زنجان، گیلان و آذربایجان بود؛ اما احداث جاده جدید، آن را به انزوا کشاند و در پس این اتفاق، نیمی دیگر از جمعیت، مخصوصاً قشر ثروتمند روستا، به شهرهای بزرگتر حتی خارج از کشور، مهاجرت کردند.

روستای ماسوله چگونه به وجود آمد؟

درباره منتقل شدن روستای ماسوله به مکان فعلی، آرای مختلف و گوناگونی ارائه شده ‌است؛ یکی از مشهورترین آن‌ها اینست که عون بن علی از نوادگان امام اول شیعیان به همراه سید جلال الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم، امام هفتم شیعیان که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان قرار دارد، در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و راه ماسوله در پیش گرفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد.

در زمان مرگ از چوپانی که در محل حضور داشت خواهش کرد تا بعد از جان سپردنش، بدن بی‌جان وی را در همان منطقه دفن کند. بعد از این مردم برای فاتحه دور مزار آن مرحوم جمع می‌شدند و به تدریج در اطراف مزارش خانه ساختند و بدین ترتیب روستای ماسوله فعلی شکل گرفت.

معماری منحصربفرد ماسوله

معماری روستای ماسوله برمی‌گردد به دوران زندیه که مانند برخی از روستاهای کوهپایه‌ای دیگر ایران به صورت پلکانی ساخته شده‌اند.

ماسوله با توجه به اقلیم آب و هوایی، شیب زمین و همینطور دفاع راحت‌تر در برابر غارتگران، به صورت زنجیری ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساخت خانه‌ها اکثراً چوب، سنگ و خشت است.

جالب است بدانید، معمولاً خانه‌ها در دو طبقه ساخته می‌شدند نه کمتر و نه بیشتر! اما آنها در یک چیز دیگر مشترک هستند؛ آن هم دو بخشی بودن ساختمان است که به تابستانه و زمستانه تقسیم می‌شود.

قسمت زمستانه که به زبان محلی به عنوان “سومه” نیز شناخته می‌شود، اتاق کم نوری است که در عقب خانه قرار دارد. در وسط این اتاق، تنوری است که برای پخت و پز کارایی دارد و باعث گرمای بیشتر خانه نیز می‌شود. به رسم قدیم در این اتاق طاقچه‌هایی تعبیه شده است که معمولاً با ظروف مسی پر می‌شود.

 

در بخش تابستان نشین، چند طاقچه برای قرار دادن وسایل و ظروف است که در کنار پنجره‌های اُرُسی شکل با شیشه‌های رنگی جلوه‌گری می‌کند. همان تصویر آشنا و معروفی که از روستای ماسوله در ذهن مسافران و گردشگران است. پنجره‌هایی چوبی که در فصل بهار بیرونشان مملو از گل‌های شمعدانی رنگارنگ است.

وجود بالکن و پنجره‌های زیاد در خانه‌های روستای ماسوله، حکایت از معماری برونگرا دارد. در این سبک معماری، خانه‌ها تا حد زیادی در ارتفاع ساخته می‌شوند و از دو یا چهار جهت توسط بالکن و پنجره باز هستند. جالب است که مکان پنجره‌ها با توجه به شرایط آب و هوایی مشخص می‌شود. برای مثال خانه‌ها در بخش جنوبی ساخته می‌شوند تا بیشترین میزان تابش آفتاب در زمستان را داشته باشند.

پس از ثبت ماسوله به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، سازمان میراث فرهنگی و سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه ساخت‌وساز و توسعه شهر را ندادند تا برای همیشه این شهر تاریخی برجا بماند. 

 

بنابراین می‌شود اینطور برداشت کرد که در تمام مدت حضور در ماسوله، گویی در قعر تاریخ در حال سپری کردن اوقات هستید!

آب و هوای ماسوله چگونه است؟

 

فصل بهار

فصل بهار که با تعطیلات نوروزی در کشور ما آغاز می‌شود، همیشه شروع عظیم سفرها محسوب می‌گردد. ماسوله نیز در تعطیلات عید؛ میزبان خیل زیادی از گردشگران داخلی است. فروردین به تنهایی می‌تواند تمام چهار فصل را برای مسافران به نمایش بگذارد، زیرا شرایط آب و هوایی شمال کشور همیشه پر از غافلگیری خواهد بود.

در مکانی مثل ماسوله که ارتفاع نسبی هم دارد، هیچ بعید نیست گاهی شاهد بارش برف حتی اوایل بهار باشید. احتمال بارش باران تا اوایل خرداد بسیار زیاد است. تصور نم باران بر روی سقف خانه‌ها که حیاط خانه دیگری به حساب می‌آید و بوی خوش خاک باران خورده برای هر رهگذری دلچسب است. البته روزهای آفتابی اردیبهشت و گل‌های وحشی رنگارنگ بین راه، قطعاً این مکان را به بهشت روی زمین تبدیل می‌کند.

 

فصل تابستان

فصل تابستان در این روستا، به دلیل ییلاقی بودن، دمای کمتری نسبت به شهر دارد؛ به همین دلیل برای گردشگری مناسب است. بازارچه‌ها در روزهای تابستان مملو از گردشگران ایرانی و خارجی می‌شوند، شور و هیجان عکاسی با خانه‌های قدیمی در هر پلکان به چشم می‌خورد. معمولاً در این فصل، همیشه جاده منتهی به ماسوله ترافیک است و جای پارک شاید از سه کیلومتر قبل‌تر به سختی پیدا شود. اگر دلتان شور و هیجان می‌خواهد، بهترین فصل برای شما، تابستان خواهد بود.

 

فصل پاییز

افرادی که به دنبال سکوت و آرامش هستند، نا امید نشوند، فصل پاییز ماسوله بازی با رنگ‌ها است که با سکوت ترکیب می‌شود. آب و هوای خنک و کمی سرد، مغازه‌های خلوت، خانه‌های بیشتری برای اجاره کردن، همگی از ویژگی‌های فصل عاشق سال؛ یعنی پاییز است. در پاییز همچنان گردشگران هستند اما نه به شلوغی تابستان، همچنان زندگی مردم بومی در جریان است و هوا نیز به خنک و مطبوع خواهد بود.

 

فصل زمستان

فصل زمستان، روزهایی که شاهد پارو کردن برف از روی سقف و حیاط خانه‌ها خواهید بود. بومیانی که حالا تعدادشان نصف شده است، سوغات‌سراهایی که یکی در میان بسته شده‌اند، سردی و سوز برفی که به گونه‌ها می‌خورد اما دلی که گرم است به یمن بودن در همچین مکان تاریخی و زیبایی.

اگر دلتان می‌خواهد از زندگی شهری واقعاً فاصله بگیرید و چند روزی را با خودتان خلوت کنید، بهترین مکان برای شما سفر به قعر تاریخ خواهد بود!

در ماسوله گاز کشی انجام نشده است، سوخت گرمایشی نفت است. تصور کنید در برف پیاده‌روی می‌کنید، هر گام که برمی‌دارید به یاد اقوامی باشید که در همان مکانی که شما هستید چه روزها و شب‌هایی را سپری کردند. بعد از آن سرما، به داخل اتاقی بیایید که با بخاری نفتی گرم شده است، یک لیوان چای خودتان را مهمان کنید، از پنجره به زیبایی کم نظیر تاریخ و طبیعت خیره شوید و از سکوت و عطر چای نهایت لذت را ببرید.

جاهای دیدنی ماسوله

۰۱

خانه‌های پلکانی

معروف‌ترین جذابیت این شهر تاریخی، معماری پلکانی خانه‌ها است که از دور به دلیل رنگ زرد کاهگل به شدت زیبا بنظر می آیند. شمعدانی آویزان شده در ایوان خانه‌ها، به کوچه‌های تاریخی رنگ می‌بخشد و شور و هیجان زندگی‌ که از ۸۰۰ سال قبل وجود داشته است را ادامه می‌دهد.

۰۲

موزه‌های ماسوله

گویی تماشای تاریخ در کوچه‌ها کافی نیست؛ به همین دلیل تعدادی موزه با اهداف متفاوت در آنجا تأسیس شده است تا اطلاعات کافی از گذشتگان به گردشگران ارائه دهد.

موزه مردم شناسی ماسوله در سال در سال ۱۳۸۱ در ابتدای ماسوله تأسیس شد، جالب است بدانید اینجا یک موزه‌ شخصی است که آقای «فرهاد شرفی ماسوله‌ای» آن را راه اندازی کرده است. در این مکان شما می‌توانید مجموعه‌ای از اشیایی که به فرهنگ مردمان بومی برمی‌گردد را در سه بخش جدا مشاهده کنید. ابزار و اسناد تاریخی در دو بخش اول و اشیایی به قدمتی بیشتر از چهار قرن در بخش سوم هستند.

موزه میراث فرهنگی و موزه حیات وحش از دیگر مکان‌های فعال در حوزه‌ی گردشگری این شهر تاریخی به حساب می‌آیند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. توصیه می‌شود اگر زمان کافی داشتید، حتماً سری به این مجموعه‌ها بزنید.

۰۳

بازار ماسوله؛ قلب تپنده‌ی شهر

اصلاً اگر اهل گردشگری باشید، خوب می‌دانید بازارهای سنتی در استان گیلان، حال و هوای عجیبی دارند. به قدری شور زندگی در آن‌ها جریان دارد که حتی اگر خرید هم نداشته باشید، به تماشای رنگ‌های بنشینید و به همهمه‌ی صداها گوش دهید تا انرژی زنده بودن ماسوله را دریافت کنید. در بازار سنتی شما می‌توانید ترشی‌ها و لواشک‌های خانگی، صنایع دستی بافته شده با دست و کلی لوازم جالب تهیه کنید.

اما اصلی‌ترین سوغات ماسوله عروسک‌های کاموایی دست دوز هستند که در بین مسیر اگر خوش شانس باشید می‌توانید زنان بافنده را که مشغول ساختن این عروسک‌های خوش رنگ و لعاب هستند ببینید.

 
توصیه می‌کنیم در قهوه‌خانه‌های بین این بازارچه خودتان را به یک نوشیدنی مهمان کنید، در عین حال به تماشای شور زندگی در شهر تاریخی ماسوله بپردازید. از امتحان کردن غذاهای گیلانی نیز غافل نشوید.
۰۴

جذابیت‌های طبیعی

آبشارهای کوشم، رودخان، خربو، لارچشمه، توریشم، پارک جنگلی، ییلاق کوربار، قلعه شاه معلم، چشمه‌های درمانی علی زاخونی و زمزمه، از بی نظیرترین جاذبه‌های طبیعی این روستا هستند. یادتان باشد برای طبیعت کفش مناسب، لباس و تجهیزاتی که به آن‌ها نیاز دارید را با خودتان بردارید. 

 
همیشه این نکته طلایی را به یاد بیاورید که «در طبیعت چیزی به جز عکس نیندازیم و جز ردپا باقی نگذاریم».

ماسوله در نگاه آخر

شهر تاریخی ماسوله را می‌توان به عنوان یک شهر تاریخی دانست که همچنان بافت سنتی خودش را حفظ کرده است. شهری که هنوز در زمستان‌ با بخاری نفتی خانه‌های کاهگلش گرم می‌شوند. بافت این مکان گردشگری از این جهت تحت توجه قرار گرفته که با محیط طبیعی و فضای سبز، همزیستی مسالمت آمیزی دارد.

از القاب معروف ماسوله می‌توانیم به زیباترین روستای پلکانی ایران، شهر تاریخی زنده و شهر پلکانی گیلان اشاره کنیم. قدم زدن در بازاچه و خرید سوغاتی را از قلم نیندازید. سوغاتی‌های معروف ماسوله ترشی، لواشک، عروسک‌های کاموایی دست بافت، ظروف مسی و سفالی، جوراب‌های پشمی و… است.


منبع :
تعداد بازدید:204
کلیه حقوق مادی و معنوی محتویات این سایت محفوظ است