ترکمن صحرا، جلگه‌ای با قدمت بیش از ۷۰۰۰ سال
ترکمن صحرا کجاست؟
ترکمن صحرا جلگه‌ای است وسیع، که در کشورهای ایران، ترکمنستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی ترکمن صحرا در ایران، در قسمت شمال شرقی کشور، در استان گلستان است.
به طور واضح، ترکمن صحرا از مغرب به دریای خزر و از شمال به جمهوری ترکمنستان محدود می‌شود که با طول ۴۰۰ کیلومتر از غرب به شرق گسترده است و از مشرق به خراسان و منطقه نیمه‌خشک بجنورد و دره‌گز، از جنوب به کوهپایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود است. شیب زمین از جنوب به شمال و از شرق به غرب در امتداد شبکه آب‌ها و رودهایی که به دریای خزر می‌ریزد، کاهش می‌یابد.
چگونه به ترکمن صحرا برویم؟
دسترسی به ترکمن صحرا از راه‌های مختلفی، از جمله؛ خطوط راه آهن رجا، خطوط هواپیمایی و جاده‌های زمینی امکان پذیر است.
قطار
برای رسیدن به ترکمن صحرا از طریق قطار کافی است بلیط گرگان را بخرید، بعد از رسیدن به گرگان با تاکسی‌های ویژه به محل اقامت و یا تفریح در ترکمن صحرا بروید. فاصله گرگان تا ترکمن صحرا حدوداً ۲ ساعت با ماشین‌های سواری است.
هواپیما
هواپیماهای تهران-گرگان نیز گزینه خوبی برای سفر هوایی محسوب می‌شوند. شما می‌توانید با چک کردن ساعت پروازهای مختلف، بهترین گزینه را انتخاب کنید و نسبت به خرید بلیط هواپیم اقدام کنید. حتی می‌توانید پرواز تهران_گنبد کاووس را نیز امتحان کنید.
اتوبوس
تعاونی‌های زیادی هر روز از تهران به سمت گنبدکاووس در حرکت‌اند که هر کدام از اتوبوس‌های مختلفی مثل VIP نیز بهره‌مند هستند. ممکن است سفر شما با اتوبوس کمی طولانی‌تر از حالت‌های دیگه باشد؛ اما دیدن جزئیات زیبایی مسیر، جبران زمان اضافی را می‌کند.
ماشین شخصی
البته پیشنهاد ما به شما، انتخاب مسیر زمینی است، حیف است زیبایی‌های راه بدون بازدید باقی بمانند. برای حرکت با وسیله نقلیه شخصی، اگر از تهران حرکت می‌کنید؛ توصیه می‌شود مسیر جاده فیروزکوه را انتخاب کنید تا از جنگل‌های سرسبز عبور کنید و هوای تازه را نفس بکشید. مسیر را به سمت قائمشهر و بابل ادامه دهید؛ و از جاده سیاهکل رود به سمت بهشهر بروید، بعد از گذر از بهشهر به سمت کردکوی بروید و سپس جاده بندر ترکمن را، که در سمت چپ قرار دارد، پیش بگیرید. اگر هم مایل باشید، می‌توانید از سمت گرگان نیز به ترکمن صحرا برسید. انتخاب به سلیقه خودتان است.
البته مسیر ورودی دیگری نیز از سمت استان خراسان رضوی و جنوبی، برای شرق نشینان وجود دارد. در این مسیر از مشهد به سمت قوچان و سپس کلاله پیشروی کنید، تا به شهرهای مختلف دشت ترکمن برسید، می‌توانید از نیشابور به سبزوار و میامی نیز بروید و پس از رسیدن به شاهرود، از دروازه ورودی آزادشهر و گرگان، به ترکمن صحرا وارد شوید.
اگر وقت کافی دارید و به دنبال جاذبه طبیعی هستید، پیشنهاد می‌کنیم مسیر شهمیرزاد در شمال سمنان به‌سمت ساری که یکی از زیباترین جاده‌های ایران است را در پیش بگیرید. ممکن است برای گذشتن از این مسیر کمی راهتان دور شود، اما زیبایی‌های جاده، طولانی بودن مسیر را بریتان لذت بخش جلوه می‌دهد. البته این در صورتی است که دوستدار طبیعت و زیبایی‌های طبیعی باشید
تاریخچه ترکمن صحرا
منطقه ترکمن صحرا به دلیل همجواری با مناطق باستانی نظیر: داهه، نیشابور، نیسا و… تاریخ بسیار کهنی دارد. قدیمی‌ترین یافته‌های باستان شناسی که در تپه‌ها یافت شده است، نشان دهنده زیست و سکونت بشر، بیش از هفت هزار سال قبل است. وجود گورستان و تپه باستانی کمیش تپه کوچک، بقایای شهر تاریخی جرجان، دیوار تاریخی جرجان در شمال شهرستان آق قلا، جزیره آشوراده در غرب بندر ترکمن، اثباتی هستند بر قدمت این جلگه وسیع.
ترکمن صحرا که به عریض‌ترین جلگه دریای خزر نیز معروف است، سال‌ها میزبان قبایل ترکمن شد. با مهاجرت مردمان خونگرم ترکمن، این دشت پهناور نامش را از همین قبایل گرفت و تا امروز به ترکمن صحرا، پر قدرت و با صلابت باقی مانده است. از آنجایی که ترکمن صحرا از یک سو به دریا، از سوی دیگر به جنگل منتهی می‌شود، بهترین مکان برای ذخیره آب‌های زیرزمینی محسوب می‌گردد. البته شایان ذکر است در بین این همه سر سبزی، چند تپه ماسه‌ای نیز وجود دارد.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی به عملکرد پدیده آب وهوایی، ارتفاع و موقعیت جغرافیایی و خاک منطقه ارتباط مستقیم دارد و این میان، خاک، درجه حرارت و رطوبت از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در نوع و زمان رشد گیاهان منطقه به‌شمار می‌رود. از آنجایی که ترکمن صحرا موقعیت جغرافیایی وسیعی دارد، از آب و هوای متفاوتی نیز برخوردار است که به تنوع و اختلاف پوشش گیاهی منجر می‌شود.
درست است که ترکمن صحرا به مازندران نزدیک است اما هرچه جلوتر بروید به گیاهان متفاوت‌تری برخورد می‌کنید. در قسمت‌های جنوبی ترکمن بارش باران از قسمت‌های شمالی بیشتر است و رنگ سبز در این مناطق غوغا می‌کند. در این مناطق رد پای جنگل‌های مازندران مشهود است و سرسبزی خاص پوشش گیاهی مازندران به خاک ترکمن صحرا نیز نفوذ کرده است.
در واقع هرچه به جنوب رود گرگان نزدیک می‌شویم، سرسبزی بیشتری به چشم می‌بینیم. گیاهان چمنی نیز همچون پارچه مخملی سبزرنگ، به‌روی خاک ترکمن صحرا کشیده شدهاند. پوشش گیاهی شمال گرگانرود نسبت به جنوب آن فقیرتر است و اغلب گیاهان شورپسند و مقاوم در برابر خشکی نظیر اشنیان و گز که برای پرورش شتر و بز و تا حدودی گوسفند مناسب است، می‌روید.
پوشش جانوری
چه کسی است که با شنیدن اسم ترکمن صحرا، یاد اسب‌های اصیل و نژاد دار این خطه نیافتد؟! اسب‌های ترکمن به سرعت، استقامت و شجاعت شهرت دارند. به همین دلیل حتی پرورش اسب در این منطقه جنوب گرگان و شرق گنبد کاووس رواج دارد. آب و هوای مناسب، وجود مرتع در شکل‌گیری این موضوع تاثیرگذار بوده است.
دیگر جانوران این منطقه از انواع جانوران منطقه نیمه بیابانی تا جنگلی است. مانند گرگ، روباه، موش صحرایی، جوجه تیغی، مار، اهو، و پرندگان از اردک و غاز گرفته تا عقاب و شاهین در جایگاه‌های مختلف این منطقه یافت می‌شوند.
در مناطق خشک و نیمه خشک، پرورش گوسفند و بز رواج دارد و در شوره‌زارهای شمال و شمال شرقی با آب و هوای خشک و مرطوب، پرورش شتر رونق گرفته است و در آب‌های رودخانه‌ها و سواحل خزر، انواع ماهی‌ها، از جمله ماهی‌های خاویاری زندگی می‌کنند.
آب و هوای ترکمن صحرا
وسعت بالای ترکمن صحرا باعث شده است تا همسایگان متفاوتی داشته باشد که صد درصد بر روی شرایط آب و هوایی منطقه نیز تأثیر می‌گذارد. از شمال به بیابان قره قروم ترکمنستان نزدیک است، از جنوب به کوه‌های البرز و از غرب به دریاچه خزر می‌رسید. خودتان می‌توانید حدس بزنید در کنار بیابان، کوه و دریا هوا چقدر متفاوت می‌تواند باشد.
اما به طور کلی آب و هوای منطقه معتدل و مرطوب است. با دور شدن از دریای خزر و استان مازندران، کم‌کم رطوبت هوا کمتر و خشک‌تر می‌شود، از لحاظ جغرافیایی در سمت شمال و شرق بارندگی کمتر و میزان درجه دما بیشتر است. در قسمت شمالی دشت ترکمن، شهرهای بندر ترکمن، گنبد کاووس، مراوه تپه و آق قلا، آب و هوای نیمه خشک دارند و آب و هوای مناطق جنوبی مانند جنوب بندر ترکمن و آشوراده، مدیترانه‌ای است.
جاذبه‌های ترکمن صحرا
ترکمن صحرا به دلیل وسعت زیاد، دارای جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی متفاوتی است، که مطرح کردن تمام آنها در قالب بلاگ، امری است غیرممکن و نیازمند نگارش کتابی قطور! اما برای اطلاع رسانی به صورت خلاصه به معرفی مکان‌های دیدنی ترکمن صحرا می‌پردازیم.
بندر ترکمن
در غرب ترکمن صحرا و استان گلستان، بندر ترکمن وجود دارد. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران که به خطوط راه‌آهن مجهز شد. راه آهنی که ۱۴۰۰ کیلومتر ادامه دارد و دریای خزر را به خلیج فارس، بندر امام خمینی وصل می‌کند. بندر ترکمن در روزهای دوشنبه میزبان بازار محلی است که بسیار شهرت دارد. در این بازار علاوه بر دیدن مردمان ترکمن با پوشش‌های خاص منطقه؛ امکان بازدید و خرید صنایع دستی نظیر: انواع فرش، قالیچه، محصولات نمدی و پشتی‌های مخصوص ترکمنی دست‌ساز، لباس‌های محلی و حتی زیورآلات وجود دارد.
دریای خزر تنها یک جزیره ایرانی دارد که در راه دسترسی آن از ترکمن صحرا وجود دارد. در گذشته، جزیره «آشوراده» منطقه سکونتی بود که در گذر سال‌ها و با بالا آمدن آب، به مرور امکان اسکان از مردم بومی به صورت طبیعی گرفته شد، تا امروزه فقط برای قایق سواری روی موج‌های خزر و گشت‌وگذار کاربرد دارد. اما جالب است بدانید بیشتر از ۴۰% خاویار کشور در نزدیکی همین جزیره تولید می‌شود.
آبشار کبودوال
آبشار خزه‌ای کبودوال علی آباد کتول در دامنه کوه هارون و در اعماق دره‌ای جنگلی قرار دارد. این آبشار که در هشت کیلومتری جنوب شرقی مرکز شهر علی آباد کتول واقع شده است، حدود ۴۸ کیلومتر با گرگان فاصله دارد و یکی از دیدنی‌های استان گلستان محسوب می‌شود. هر ساله در فصل زمستان خزه‌های آبشار کبودوال خشک می‌شوند و از بین می‌روند تا در فصل بهار دوباره رویش کنند.
تا چند سال قبل در اطراف این آبشار هیچ گونه امکانات تفریحی و رفاهی نبود، اما کم‌کم توجهات بیشتر شد و امروزه به عنوان قطب گردشگری استان گلستان شناخته می‌شود. کبودوال تنها آبشار خزه‌ای ایران و یکی از بلندترین آبشارهای خزه‌ای جهان محسوب می‌شود.
برج آجری گنبد قاووس
بعد از بازدید آبشار کبودوال، اگر به دیدن بلندترین برج آجری جهان علاقه دارید، حتما سری به گند کاووس یا قابوس بزنید. این برج از سده چهارم هجری به جا مانده است که با نوشتارهایی به خط میخی در دورتادور مزین شده است. برج گنبد کاووس ارتفاعی در حدود ۷۰ متر دارد و با احتساب اینکه در زمین مرتفعی نیز قرار گرفته است، به مراتب جلوه‌ی بصری بیشتری پیدا کرده است. لازم به ذکر است این بنا آرامگاه کابووس بن وشمگیر است.
مقبره خالد نبی و گورستان سنگی
در نزدیکی شهر کلاله، بر روی کوهی به نام گوگجه داغ، مقبره کوچک اما تماشایی خالد نبی است. خالد نبی یکی از چهار پیامبر پس از عیسی و حضرت محمد بوده که در دوره ساسانی به ایران مهاجرت کرده. مقبره خالد نبی نه تنها از نظر تاریخی حائز اهمیت است، بلکه قطب جاذبه‌ی طبیعی منطقه نیز به شمار می‌رود.
بعد از گذشت هزار سال، هنوز راز گورستان نزدیک مقبره خالد نبی، کشف نشده است. حدود ۶۰۰ سنگ به ارتفاعی در حدود ۲ متر، جای جای دشت پراکنده شدهاند، در افسانه‌ها و داستان‌های قدیمی، معتقدند که دشمنان خالد نبی، به دلیل سرپیچی از فرمان او، به سنگ تبدیل شدهاند! اما اینکه در واقعیت چه داستانی پشت این سنگ‌های استوانه‌ای شکل است، برای کسی محرز نیست و نیازمند کاووش دقیق باستان شناسان است. البته در زمستان سال ۱۳۹۵، به عنوان منطقه باستان شناسی به ثبت ملی رسیده است.
تپه‌های ماهور هزار دره
در مسیر قبرستان خالد نبی، منطقه‌ای وجود دارد به نام هزار دره که به جای دشت پهناور، تپه‌های مخملی سبز رنگ وجود دارد که همگی بر اثر فرسایش آبی و خاکی به وجود آمده‌اند، زیرا در زمان گذشته این قسمت‌ها با آب دریا پوشیده شده بود. تمام این‌ها نشان از قدمت زمین شناسی این منطقه دارد.
هزار دره شامل حدود ۱۷ قله است که بیشتر از ۳۶۰۰ متر ارتفاع دارند. بلندترین قله‌ی آن، ۳۸۷۴ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. برای رسیدن به این منطقه، ۵۵ کیلومتر از کلاله استان گلستان به سمت شمال بروید و از مسیر فرعی روستای «گچی سو» مسیر را ادامه دهید، بعد از عبور از روستا تپه‌های مخملی نمایان می‌شود. اگر در فصل بهار به این مکان رفتید، یادتان باشد نفس بکشید! زیبایی چشم‌نواز تپه‌ها حقیقتاً نفس را در سینه حبس می‌کند.
غذای معروف ترکمن صحرا
اگر اهل شکم‌گردی باشید، یکی از مهم‌ترین بخش‌های سفر شما، قطعاً چشیدن غذای خاص همان منطقه خواهد بود. در سفر به ترکمن صحرا شانس با شما یار است، زیرا غذاهای خاص و لذیذی دارد که حتماً مزه کردنش برای افراد هیجانی در باب غذا، بسیار دلنشین خواهد بود. از غذاهای معروف ترکمن صحرا می‌توان به چکدرمه، قاتلاما، اکمک، باسترمه و بولامه اشاره کرد.
اصلی‌ترین غذای منطقه چکدرمه است که مانند استانبولی پلو طبخ می‌شود، ولی بر اساس ذائقه می‌توانید از پوشت قرمز یا ماهی در آن استفاده کنید.
یکی از غذاهای رسمی ترکمن صحرا «خورش ساک» است که از ترکیب نخود، فلفل، گوشت، آرد، اسفناج، روغن، سیر و پیاز تهیه و همراه زرشک پلو سرو می‌شود. این غذا مخصوص مراسم خاص مثلاً جشن‌ها یا عزاداری است.
از دیگر غذاهای این منطقه می‌توان به ترچلو، بورانی، اوکشی پلا، دمپختی پلا، ترشی پلا، نخود پلو با کشمش، کپور کله، هلی آش، گوجه آش، آش ماست، شیر آش، اسبه آش، آش خمیر و دو آش اشاره کرد.
موسیقی و فرهنگ ترکمن صحرا
فرهنگ مردم ترکمن صحرا به دلیل دارا بودن اقوام ترک، فارس و کرمانج بسیار متفاوت و متنوع محسوب می‌گردد. اکثر آنها هم مذهب هستند و گویش‌های ترکی شبیه به هم دارند. زبان ترکی مردمان ترکمن؛ ترکیبی از ترکی استانبولی و آذربایجانی و ازبکی است. قصه‌گویی با صدای دوتار، لالایی مادران و خنیاگران عجین با اندوه تاریخی ترکمنان، از مشخصه‌های موسیقی این نواحی است.
مردم ترکمن به شفابخشی عرفان موسیقی برای آلامشان ایمان دارند. اگر خوش شانس باشید در زمان سفر به این خطه شاهد جشن و مرسومات آنها خواهید بود، که خودش یک جاذبه فرهنگی بسیار مهم ترکمن صحرا است.
بهترین زمان سفر به ترکمن صحرا
شش ماهه اول سال، بهترین زمان برای بازدید از این خطه‌ی سرسبز مملو از آثار تاریخی است. مخصوصاً اگر دلتان می‌خواهد تپه‌های هزار دره را با پوشش مخملی سبز رنگ ببینید؛ حتماً بهار مخصوصاً در ماه اردیبهشت، بار سفر را ببندید. از اوایل بهار تا اوایل پاییز به دلیل آب و هوای مناسب، شاهد کوچ عشایر عزیز نیز خواهیم بود. اما از پاییز، سرما کم‌کم نفوذ می‌کند و کاهش دمای شدیدی اتفاق میافتد که سفر را کمی مشکل می‌کند.
وضعیت اقامت در ترکمن صحرا
مسلماً در شهر مراکز اقامتی مختلفی با درجات کیفی متفاوت وجود دارند که به راحتی و با در نظر گرفتن نوع نیاز و بودجه خودتان نسبت به رزرو این مکان‌ها می‌توانید اقدام کنید. اما بهتر است برای راحتی در گشت‌وگذار نزدیک هر منطقه ساکن شوید. اصلاً هم نگران نوع اقامت نباشید، این روزها اکثر مکان‌ها با اقامتگاه‌های بومگردی احاطه شده است که با هماهنگی حتی امکان دریافت سرویس غذایی نیز برایتان فراهم می‌شود.
اگر هم اهل کمپینگ و شب مانی در دل طبیعت هستید؛ کوله پشتی خودتان را با تجهیزات مناسب پر کنید، غذا و لوازم آشپزی در طبیعت را یادتان نرود! یادتان باشد که همه‌ی ما در برابر طبیعت مسئول هستیم. پس لطفاً فرش طبیعت را با آتش‌های نا به جا، نسوزانیم. در آخر هم برای حفظ محیط زیست آن منطقه تلاش کنیم و جز ردپا و انداختن عکس چیزی از خودمان باقی نگذاریم.
سفر به خیر!
ترکمن صحرا، دیار مردمانی با فرهنگ‌های مختلف که همگی همدل و هم‌جهت در راستای ارتقای زندگی در تلاش هستند. قدمت تاریخی این خطه به چیزی بیش از ۷۰۰۰ سال می‌رسد. امیدواریم در سفر به این نقطه جغرافیایی با حفظ تمام مسائل گردشگری پایدار هم سفر خوبی داشته باشید و هم به اقتصاد جامعه محلی کمک کنید.
قبرستان خالد نبی معروف‌ترین جاذبه‌ی شناخته شده این ناحیه محسوب می‌شود؛ اما سعی کنید از مکان‌های دیگری که به آن اشاره کردیم، حتماً بازدید کنید. با امید حفظ این میراث تاریخی و طبیعی برای نسل‌های آینده، سفر پر خاطره‌ای را برایتان آرزو می‌کنیم.
منبع :
تعداد بازدید:217
